Waarde / Systeem

Samen met Anne Ligtenberg bestiert hij nu twee ontwerpstudio’s: onder de naam Bureau AM richten ze zich op social design voor onderwijs, zorg en overheden, en Atelier Mats is hun vrije speeltuin voor artistieke kunstprojecten en installaties. Volgens Mats kunnen kunstenaars en ontwerpers niet alleen mooie dingen maken, maar hebben ze ook de verantwoordelijkheid om hun creativiteit en verbeeldingskracht in te zetten om de wereld mooier te maken. Daarom werkt Mats graag voor zorginstellingen, om zo bij te dragen aan het welzijn van kwetsbare mensen. De kans om zich tijdens deze residentie vijf weken onder te dompelen in een zorginstelling sprak hem dan ook direct aan.

Volgens Mats zeggen de keuzes die we maken bij het vormgeven van ruimtes, diensten en producten veel over de relatie die we hebben met de mensen voor wie ze gemaakt zijn. Wat Mats tijdens zijn werk in zorginstellingen is opgevallen, is dat de leefruimtes voor bewoners vaak voorzien zijn van systeemplafonds. Deze verlaagde plafonds bestaan uit een rasterwerk waarin systeemplafondplaten worden gelegd, wat een functionele en zakelijke uitstraling geeft, maar ook saai, klinisch en kil overkomt. Ook bij Stichting Mijzo zijn de gangen en woonkamers voorzien van systeemplafonds.

Zorginstellingen worden vaak ontworpen als dienstverlenende instellingen, waarbij men soms over het hoofd ziet dat ze voor veel mensen een thuis zijn. Bewoners verblijven er soms jaren. Niemand kiest thuis voor een systeemplafond, dus waarom worden ze hier wel gekozen? Een systeemplafond is goedkoop, makkelijk te installeren en makkelijk in onderhoud, maar in ons eigen huis wegen dit soort argumenten vaak minder zwaar: je koopt liever een mooie bank, ook al is die misschien duurder. Bij grootschalige projecten wordt er echter vaak gekozen voor efficiëntie, waarbij individuele behoeften snel ondersneeuwen. Voor mensen die kwetsbaar zijn en niet zelf kunnen kiezen waar ze wonen, wordt dus terloops gekozen voor een interieur waar we zelf nooit voor zouden kiezen. We kiezen in een zorginstelling dus liever een plafond uit praktische overwegingen dan uit menselijke waarden.

Mats wil geen beschuldigende vingers wijzen: in de zorg wordt keihard gewerkt door zeer betrokken mensen. Het is vooral pijnlijk dat dit soort keuzes bijna onopgemerkt lijken te gebeuren tijdens een grootschalig ontwerpproces: er sluipt vanzelf een soort efficiëntie, abstractie en standaardisering in, die altijd zal botsen met de diversiteit aan menselijke wensen en belangen. Het systeemplafond is voor Mats een symbool voor dit soort keuzes. Hij vertaalde de vormentaal van het systeemplafond in papiersnedes waarin wanden, vloeren en plafonds van de leefruimtes bij Stichting Mijzo geabstraheerd terugkomen. Hij verwerkt zijn indrukken in geometrische vormstudies die ruimtelijkheid suggereren. Voor Mats is het belangrijk om zich op deze manier artistiek op te laden. “Als we ontwerpen voor mensen die het minder hebben, moeten we iets maken wat waarde heeft: daarom is het belangrijk dat we onszelf artistiek blijven voeden. Daarmee zeg je tegen deze mensen dat zij het ook waard zijn om in te investeren.”

Mats is zeer positief over de zorg in Nederland, maar vindt dat het altijd beter kan. Er zijn goede redenen voor de aanwezigheid van systeemplafonds, maar té vaak is geld leidend in dit soort beslissingen. Volgens Mats is er echter een verschil tussen iets dat kostbaar is en iets dat waardevol is: een kleine, goedkope ingreep kan al enorm waardevol zijn. Er is dan ook winst te behalen in het creëren van ‘gezondere’ leefomgevingen voor de zorg. Verbeelding is daarbij een zeer belangrijk mechanisme om voor te kunnen stellen hoe de wereld ook anders kan zijn.